Kawaleria Dywizyjna 4 Dywizji Piechoty
Mobilizację szwadronu rozpoczęto 24 sierpnia 1939 roku w zabudowaniach fabryki Roman May we Włocławku. Już dzień później żołnierzom przydzielono broń, umundurowanie i wyposażenie oraz konie; szwadron złożył przysięgę. 26 sierpnia w godzinach popołudniowych wymaszerowano z miasta w kierunku granicy z Niemcami. Rankiem 27 sierpnia żołnierze dotarli do m. Złotopole, 4 km na północ od Lipna. Szwadron wyruszył w dalszą drogę w godzinach wieczornych i po całonocnym marszu dotarł do lasu w rejonie m. Paliwodzizna, ok. 4 km. na południe od Golubia-Dobrzynia, a 29 sierpnia - las w rejonie m. Wałycz 3 km na płd-wsch. od Wąbrzeźna. Wieczorem 31 sierpnia żołnierze wymaszerowali do m. Sumowo. Tam zastał żołnierzy wybuch wojny.
1 września ok. godz. 23 szwadron wymaszerował w kierunku rzeki Osa; 2 września o godz. 2:30 dotarł do m. Rywałd Szlachecki, a o godz. 8:30 do Linowa Królewskiego. Żołnierze dostali zadanie rozpoznanie pasa Słup-Świecie nad Osą-Jabłonowo. W godzinach popołudniowych doszło do wymiany ognia z nieprzyjacielem. 3 września szwadron wycofał się w kierunku m. Rywałd, jednak bardzo szybko powrócił do Linowa. O godz. 8 dwa plutony przeprowadziły nieudane natarcie na pozycje niemieckie. 4 września ok. godz. 3 na rozkaz dowódcy dywizji szwadron wycofał się w kierunku lasu Wronie, a następnie przez m. Czaple w kierunku Kowalewa. 5 września o godz. 4 dotarł do m. Bielsk, gdzie miał zorganizować obronę na Drwęcy. Zamiar obrony linii rzeki został jednak porzucony i szwadron otrzymał rozkaz przejścia na drugi brzeg Wisły na wysokości Torunia, a 6 września o godz. 14 rozkaz wymarszu w kierunku Aleksandrów Kujawski/Ciechocinek-las Brzezie, gdzie dotarł 7 września o godz. 6.30. O godz. 8 ruszył w dalszą drogę przez Brześć Kujawski, Izbicę Kujawską w stronę Koła. W rejonie m. Bugaj napotkano oddziały Armii "Poznań". Dowódca 4 DP rozkazał szwadronowi powrócić w rejon m. Kowal z zadaniem ubezpieczania linii Warząchewka-Kowal, rozkaz został wykonany do 8 września do godz. 6. Wieczorem wymaszerowano do m. Łanięta, 9 września o godz. 3 żołnierze dotarli do celu. Cały dzień spędzono na ubezpieczaniu skrzyżowania dróg przed spodziewanym natarciem niemieckich oddziałów pancernych. O 17 ruszono w kierunku m. Wierzbie k. Kutna. Szwadron dotarł do Wierzbia 10 września ok. godz 0:30, gdzie zatrzymał się na nocleg. W dalszą drogę - na Młogoszyn - szwadron ruszył o godz. 8. 11 września w nocy przemaszerował przez Bielawy i Psary, w m. Ziewanice dostał rozkaz rozpoznania kierunku na Głowno i utrzymania łączności z 14 DP oraz resztkami Pomorskiej BK. Wysłany na przedpole 4 pluton został okrążony w lesie przez nieprzyjaciela i po krótkiej walce wzięty do niewoli. Reszta szwadronu odparła natarcie niemieckie na Ziewanice. Wieczorem żołnierze zostali zluzowani przez 15 puł i wycofali się do lasu psarskiego na nocleg. Rankiem 12 września ruszyli do miejscowości Chruślice i Lisiewice, gdzie starli się z patrolami niemieckimi. W godzinach popołudniowych ranny został ppor. Rozdejczer. Ok. godz. 18:30 szwadron otrzymał rozkaz wycofania się do m. Gaj. 13 września ok. godz. 5 żołnierze przeszli do m. Tylice. W godzinach popołudniowych żołnierze przeprawili się przez Bzurę na wysokości m. Urzecze i przez Bąków przeszli w rejon Kazimierka, gdzie rozłożyli się na nocleg. Rankiem 14 września szwadron został przesunięty w rejon Jackowic; pół szwadronu wysłano na podjazd w kierunku Chruślina Kościelnego. Wieczorem w stronę Soboty wyszedł patrol podoficerski, który mylnie zameldował o obecności nieprzyjaciela w miejscowości. Następnego dnia rano szwadron przeszedł do m. Sobota z zadaniem utrzymania przeprawy na Bzurze. Przeprawę obsadzał batalion 58 pp., więc szwadron zostal przesunięty do m. Bąkowo skąd wysłał patrole w stronę Soboty i Luszyna. Wieczorem żołnierze wrócili do Jackowic. 15 września rano część szwadronu przesunięto do Złakowa Kościelnego, druga część ubezpieczała Jankowice do czasu wycofania 14 pp z m. Zduny Kościelne. Noc żołnierze spędzili w rejonie Złakowa Borowego. 17 września rano szwadron pod ogniem nieprzyjaciela szwadron wycofał się do lasu Luszyn, przechodząc pod rozkazy dowódcy Pomorskiej BK. Żołnierze utrzymywali się na pozycjach do godz. 18:30, a następnie wycofali przez Osmolin do Iłowa, który osiągnięto w nocy. Rankiem dotarli do Giżyc, skąd ruszyli w kierunku Bzury. W wyniku ataków nieprzyjaciela, ostrzału artyleryjskiego oraz bombardowań szwadron rozproszył się; część żołnierzy zginęła lub dostała się do niewoli, inni dołączyli do różnych oddziałów, m.in. do resztek Pomorskiej BK pod dowództwem płk. dypl. Jastrzębskiego.
Obsada personalna (stan na 1 IX 1939 r.):
dowódca szwadronu - mjr Franciszek Józef Cymerman
zastępca dcy szwadronu - por. rez. Jerzy Szyszkowski
wachmistrz szef - wachm. Wichrowski
1 pluton
dowódca - por. rez. Władysław Eugeniusz Jewniewicz
2 pluton
dowódca - ppor. rez. Włodzimierz Hugo Haack
3 pluton
dowódca - ppor. rez. Józef Rozdejczer
4 pluton
dowódca - ppor. rez. Mieczysław Dziekoński
pluton km
dowódca - ppor. rez. Jan Barnaba Dramiński
Bibliografia:
- PISM B.I.31f
